ព្រះគ្រូសង្ឃវិជ្ជា ហ. តាត
អាចារ្យបង្រៀនសំស្រ្កិតនៅសាលាបាលីក្រុងភ្នំពេញ
ដំណើរដែលទៅក្នុងដែនកូសាំងស៊ីននេះ ជាដំណើររបស់ម៉ាដឺមូអាហ្ស៊ែលស៊ុយសានការប៉ឺឡេស ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យកម្ពុជាមានលោកគ្រូសង្ឃវិជ្ជា តាត អាចារ្យបង្រៀនក្នុងសាលាបរិយត្តិជាន់ខ្ពស់នឹងអ្នករាជការក្នុងព្រះ រាជបណ្ណាល័យម្នាក់ឈ្មោះ ជី ជាអ្នកទៅជាមួយ តាំងពីថ្ងៃពុធ ១១ រោចខែបុស្ស ឆ្នាំថោះន ព្វស័ក ត្រូវនិងថ្ងៃ ១៨ ខែ យ៉ាំងវីយេរ ឆ្នាំ ១៩២៨ ដរាបដល់ថ្ងៃសៅរ៍ ១២ រោចខែមាឃ ឆ្នាំថោះនព្វស័កត្រូវនឹងថ្ងៃ ១៨ ហ្វេវរីយេរ ឆ្នាំ ១៩២៨ ក្នុងពុទ្ធសករាជ ២៤៧០ ។
ខ្ញុំ (ព្រះគ្រូ តាត ) សូមថ្លែងរៀបរាប់ពីដំណើរនេះមានសេចក្ដីដូចម្ដេចខ្លះ នោះមានរៀបរាប់ដូចខាងក្រោយ ៖
ដំណើរចេញពីភ្នំពេញ
ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យបានចេញពីភ្នំពេញ ទៅកាន់ទីក្រុងព្រៃនគរ តាំងពីថ្ងៃ ៩ ខែ យ៉ាំងវីយេរ ដោយមានកិច្ចនឹងបុណ្យ តាំងរបស់ក្នុងព្រៃនគរ ។ ចំណែកខ្លួនខ្ញុំនឹងឈ្មោះ ជី បានចេញពីភ្នំពេញទៅនៅថ្ងៃ ១៨ ខែ យ៉ាំងវីយេរ វេលាម៉ោង ៥ ព្រឹកដោយរថយន្តគួរិយេរ ដល់ម៉ោង ១២កន្លះ ថ្ងៃជ្រេពីត្រង់ដល់ទៅទីព្រៃនគរ បានឈប់សម្រាកក្នុងវេលាថ្ងៃរសៀលនោះដរាបដល់ព្រឹកឡើង ។
ដំណើរចេញពីព្រៃនគរ ថ្ងៃ ១៩ ខែ យ៉ាំងវីយេរឆ្នាំ ១៩២៨
វេលាម៉ោង ១កន្លះថ្ងៃរសៀល ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យខ្លួនខ្ញុំនិងឈ្មោះ ជី ព្រមទាំងអ្នកបររថយន្តម្នាក់ជាតិយួននិងគូលីម្នាក់របស់ចាងហ្វាយ ព្រះរាជបណ្ណាល័យរួមជា ៥ នាក់បានចេញពីព្រៃនគរចំពោះខេត្តត្រាវិញ (យួនហៅ ត្រាយិញ ខ្មែរ ហៅ ព្រះត្រពាំង) ចេញទៅដោយរថយន្តលេខ ៨ របស់រាជការគូវែរណើម៉ងដឺឡាកូសាំងស៊ីន ដល់ម៉ោង ៦កន្លះល្លាច បានទៅខេត្តត្រាវិញ អស់ចម្ងាយផ្លូវចំនួន ១៩៣ គីឡូម៉ែត្រ ។ ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យទៅឈប់សំណាក់នៅទីផ្ទះលោក ឡាត់បីនិស្ត្រាទ័រ ឯខ្លួនខ្ញុំនិងឈ្មោះ ជី ទៅឈប់សំណាក់នៅវត្តកំពង់ធំជាខាងជើងជិតនឹងផ្ទះលោក ឡាត់មីនិស្ត្រាទ័រ នោះដែរ ។ វត្តកំពង់ធំ នោះយួនតែងហៅថា ជួអុងមាឃ ជាវត្តស្អាតបាតល្អណាស់មានរបៀបកុដិនិងវិហាររៀបរយល្អ ទីដីក្នុងវត្តនោះស្អាតបាតឥតមានស្មៅដុះឡើយ ។ លោកចៅអធិការវត្តនេះនាម លី មានងារជាព្រះសិរីវិសុទ្ធវង្សា លោកមានព្រះហឫទ៍យល្អ បានរៀបទីកន្លែងឲ្យ អស់យើងដែលជាអ្នកដំណើរ បានសំណាក់អាស្រ័យដោយស្រួល ព្រមទាំងភោជនាហារ លោកក៏បានចាត់ចែងឲ្យដរាបដល់ហើយកិច្ច ដែលនៅសំណាក់ក្នុងវត្តលោក មិនតែប៉ុណ្ណោះលោកយកព្រះហឫទ័យទុកដាក់ជួយជូនដំណើរទៅកាន់វត្ត ទៀតៗ ផង យើងខ្ញុំមានអំណរគុណលោកមិនភ្លេចឡើយ ។
ដំណើរក្នុងខេត្តត្រាវិញ ថ្ងៃ ២០ ខែ យ៉ាំងវីយេរ ឆ្នាំ ១៩១៨
វេលាម៉ោង ៧ ព្រឹក ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យ បានអញ្ជើញចូលទៅក្នុងកំពង់ធំ ជាវត្តដែលយើងសំណាក់ លោក ឡាត់មីនិស្រ្តាទ័រ និងអ្នកប្រែភាសាជាតិយួន ១ នាក់ជូនទៅផង បានជួបជុំនៅលើទីសាលាជាមួយនឹងព្រះសង្ឃក្នុងវត្តនោះ ព្រមទាំងឧបាសក ឧបាសិកា ទាំងឡាយហើយចាងហ្វាងព្រះរាជាបណ្ណាល័យ បានសួរពីចំនួនភិក្ខុសាមណេរ-ក្មេង និងចំនួនគម្ពីរហើយសួរថា កោកចង់បង្កើតសាលារៀនទេ ? ចង់ឲ្យមានគ្រូបង្រៀនទេ ? លោកគ្រូសរិវិសុទ្ធិវង្ស ឆ្លើយថាចង់បានណាស់ ប៉ុន្តែសព្វថ្ងៃនេះ កំពុងរវល់និងកិច្ចធ្វើបង្ហើយវិហារឲ្យហើយស្រេច ។ រួចចុះពីសាលាដើរមើលរបៀបរៀបរយក្នុងវត្ត ហើយសរសើរថាស្អាត លោកចេះរៀបចំល្អ រួចឡើងទៅមើលគម្ពីរក្នុងកុដិលោក ។
ដល់ម៉ោង ៨ ព្រឹក ចេញទៅវត្តកញ្ចោង (យួនហៅ វត្តទីវកឹង) ដោយរថយន្តដែលទៅនេះ គឺចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យ, ខ្លួនខ្ញុំឈ្មោះ ជី និងសេក្រេទែរ (ថីយួន) ដែលលោក ឡាត់មីនិស្រ្តាទ័រ ចាត់ឲ្យជាអ្នកជូនដំណើរ ១ នាក់ទៀត រួមជា ៤ នាក់ចេញទៅជាមួយគ្នាកាលដែលទៅដល់វត្តកញ្ចោង ក៏បានឡើងទៅលើកុដិលោកចៅអធិការនាម សរ លោកចៅអធិការនេះ លោកធ្វើជាឧបជ្ឈាយ៍ចាស់ជរាណាស់ហើយ ។ ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យ បានសួរដូចរបៀបសួរឯវត្តកំពង់ធំ ហើយសួរពីសាលាបង្រៀន និងគ្រូបង្រៀន លោកឆ្លើយថាមិនត្រូវការចង់បានទេ សូមឲ្យនៅតាមទំនៀមពីដើម លោកគ្រូវត្តនេះ លោកប្រកាន់ទំនៀមរបស់លោកខ្ជាប់ខ្ជួនណាស់ ទោះបីរៀបចំដូចម្ដេចនឹងឲ្យចម្រើន លោកក៏ពុំព្រមទទួល ។ ក្នុងវត្តនេះមានលោកចេះបាលី ១ អង្គឈ្មោះអាចារ្យ រាជ កាលរៀនសូត្រនៅក្រុងភ្នំពេញ ។ ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យសួររួចហើយ ក៏ប្រគេនសៀវភៅនិងរូបផ្ដិតពុម្ព ដល់លោកអធិការវត្តរួចត្រឡប់ពីលើកុដិទៅមើលវិហារ វិហារនេះគ្រាន់បើដែរបន្ទាប់បន្សំគ្នានឹងវិហារវត្តកំពង់ធំ លុះមើលរួចហើយក៏ត្រឡប់មកវត្តកំពង់ដូង ឬផ្នោរដូង (យួនហៅជួហឺវទឺ) កាលដែលមកដល់វត្តនេះឃើញមានរបៀបរៀបទទួលទង់ជ័យ និងលេងភ្លេងសៀម ១ វង់ ព្រមទាំងមានតុកៅអីផង ។ លោកចៅអធិការវត្តនេះនាម ហឿង មានទីឧបជ្ឈាយ៍ដែរ ក្នុងពេលដែលចូលទៅអង្គុយជុំគ្នាក្នុងទីដែលរៀបទទួលនោះ ខ្ញុំចំណាំបានលោកអាចារ្យ ១ អង្គឈ្មោះ លឿក លោកអាចារ្យនេះកាលរៀបបាលីនៅៗ ភ្នំពេញបានធ្វើសមុហលោកគ្រូសិរិសម្មតិវង្ស នេត្រ ក្នុងវត្តឧណ្ណាលោម ក្រុងភ្នំពេញ ។ ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យបានសួរពីចំនួនភិក្ខុសាមណេរ ជាដើមដូចក្នុងវត្តកញ្ជោង លោកគ្រូវត្តនេះក៏ឆ្លើយដូចគ្នានឹងឧបជ្ឈាយ៍វត្តកញ្ជោងដែរ ថាមិនត្រូវកាច់ចង់ឲ្យមានសាលារៀន ឲ្យមានគ្រូបង្រៀនទេ ព្រោះវត្តនេះឧបាសកជើងវត្តតិចតួចស្ដួចស្ដើងណាស់ ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យសួរទៅលោកសមុហ លឿក ថា ត្រូវការចង់ចូលរៀនទៀតឯសាលាបាលីទេ ? លោកសមុហ លឿក ឆ្លើយថាមិនត្រូវការទេ បើប្រសិនជាត្រូវការចង់រៀនក្នុងសាលាបាលីនោះ កាលនៅឯភ្នំពេញស្រាប់នោះ ចូលរៀននិងគេទៅហើយ ។ លុះសួររួចហើយបានប្រគេនសៀវភៅនិងរូបផ្ដិតពុម្ពដល់លោកចៅអធិការ វត្ត រួចចូលទៅមើលវិហារ ហើយត្រឡប់មកទីកន្លែងដែលសំណាក់វិញ
ដល់ម៉ោង ១ ឯរសៀលចេញទៅម្ដងទៀត ទៅម្ដងនេះ លោកគ្រូ សិរិវិសុទ្ធិវង្ស វត្តកំពងធំក៏ជូនទៅដែររួមជា ៥ នាក់ទៅនោះដរាបដល់ផុតខែត្រត្រាវិញ ដោយចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យ កាលដែលចេញពីព្រៃនគរទៅ ខែត្រាវិញ នៅ ២៨ គីឡូម៉ែត្រទៀតដល់ទៅត្រាវិញ ក៏ឃើញវត្ត ១ ដាច់តែឯង ហើយចំណាំថានឹងចូលមកមើលវត្តនេះ លុះដល់វេលដែលចេញមកមើលវត្ត ត្រូវតាមផ្លូវដែលទៅនោះក៏បង្ហួសមកចូលវត្តនោះឯង ឈ្មោះថាវត្តកំពង់រលេម នៅក្នុងខែត្រវិញឡុង យួនហៅថា យិញឡឹង ខ្មែរហៅ ឡុង ហោ ក្នុងខែត្រវិញឡុងនេះមានតែវត្ត ១ ប៉ុណ្ណោះ វត្តនេះជាវត្តតូចស្ដួចស្ដើង ព្រោះជាតិខ្មែរជាចំណុះជើងវត្ត មានតិច មានច្រើនតែពួកយួន ។ ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យបានសួរដូចវត្តឯទៀត ហើយបានប្រគេនសៀវភៅបរាភវសូត្រ ១ សៀវភៅដែលសរសើរគុណលោកគ្រូព្រះ មហាមិលធម្ម ១ និងរូបផ្ដិតពុម្ព ៤ សន្លឹក រួចត្រឡប់មកវិញចូលមកក្នុងខែត្រត្រាវិញ ឈៀងចូលទៅវត្តពីសី វត្តនេះយួនហៅថាវត្តបាស៊ី ក្នុងឃុំភឿងថាន់ កាលទៅដល់បានឃើញ លោកសង្ឃនិងឧបាសក ឧបាសិកា ជាច្រើនចេញមកទទួលដល់ទ្វាររបងវត្ត ព្រមទាំងលេងភ្លេងសៀម និងអុជផាវទទួល ហើយបានឃើញលោកសង្ឃសុទ្ធតែស្លៀកពាក់សង្ប់ចីពរបរិមណ្ឌលល្អ ខ្ញុំក៏នឹកថាវត្តនេះប្រហែលជាមានការរៀនសូត្រច្រើន លុះក្រឡេកមើលទៅឃើញលោកគ្រូអរិយធម្ម ពុំទីរាជាគណៈ នៅវត្តឧណ្ណាលោមក្រុងភ្នំពេញ មកក្នុងពួកលោកសង្ឃទាំងនោះដែរ លុះសួរទៅលោកអរិយធម្មៗ ប្រាប់ថាវត្តនេះជាវត្តលោកធ្លាប់នៅពីដើម សព្វថ្ងៃនេះមានលោក ១ អង្គឈ្មោះ ធន់ ជាប្អូនលោកធ្វើអាចារ្យបង្រៀននៅវត្តនេះ ។ ហើយយើងបានចូលទៅអង្គុយជួបជុំក្នុងទីសាលា ទើបចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យ បានសួរដូចវត្តឯទៀត នោះលោកចៅអធិការនាម ខ្មៅ និងលោកអាចារ្យ ធន់ អាចារ្យ ចន្ទ ទាំង ២ ឆ្លើយថាក្នុងវត្តសព្វថ្ងៃមានបង្រៀនអក្សរខ្មែរ អក្សរសៀមនិងបង្រៀនធម៌វិន័យតែត្រូវការចង់សុំឲ្យមានគ្រូបង្រៀន ១ ទៀតមកពីភ្នំពេញ ជាគ្រូលោកសង្ឃ ដើម្បីនិងបង្រៀនអក្សរខ្មែរ អក្សរបារាំង និងបាលីខ្លះផងថែមទៀត វត្តនេះឃើញថាមានការចង់ឲ្យមានការបង្ហាត់ បង្រៀនច្រើនដោយសេចក្ដីស្រឡាញ់ចូលចិត្តខាងការចេះដឹងច្រើន ព្រោះគេបានសង់សាលា ១ ដោយឥដ្ឋ ហើយបានបង្រៀនធម៌វិន័យក្នុងសាលានេះ មកជាយូរឆ្នាំហើយដល់មកក្នុងសម័យនេះ ក៏នៅតែត្រូវការសុំបន្ថែមឲ្យមានគ្រូមកបង្រៀនថែមទៀត ហើយមាននិយាយថា សូមប្រគល់វត្តទាំងមូលឲ្យ សូមឲ្យជួយរៀបចំយ៉ាងណា ដែលនាំឲ្យមានសេចក្ដីចម្រើនខាងផ្លូវពុទ្ធ-សាសនា នោះយើងទាំងអស់គ្នាចេះតែប្រតិបត្តិធ្វើតាម ហើយសម្ដែងសេចក្ដីរាប់អានដូចជាធ្លាប់បានស្គាល់ ធ្លាប់បានជាមិត្តនឹងគ្នាមកយូរហើយ ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យ ក៏ពេញចិត្តជាច្រើននឹងវត្តនេះ ហើយបានប្រគេនសៀវភៅនឹងរូបផ្ដិតពុម្ព ហើយចូលទៅមើលវិហារ ។ រួចក៏ចេញពីវត្តពីសីនោះ ចំពោះទៅវត្តសំរោង ក្នុងឃុំធៀកវ៉ាត ខ័ណ្ឌត្រាភូ ។ កាលដែលទៅដល់វត្តសំរោង បានឃើញលោកចៅអធិការវត្តនេះ នាម គង់ និងឧបាសកជើងវត្តរៀបចំធ្វើបដិសណ្ឋារៈទទួលដោយការគួរសមក្នុងទី សាលាវត្ត ហើយបានចូលទៅជួបជុំក្នុងទីសាលានោះ ហើយបានសួរដូចវត្តឯទៀត ។ ក្នុងទីដែលជួបជុំនោះមានលោកគ្រូឧបជ្ឈាយ៍នៅវត្ត អង្គ និងលោកអធិការវត្តឯទៀតខ្លះក៏និមន្តមកជួបជុំក្នុងទីនោះដែរ បានឆ្លើយថាត្រូវការចង់ឲ្យមានសាលារៀននិងគ្រូបង្រៀនក្នុង វត្តសំរោងនេះ លុះរួចការប្រជុំនេះហើយ ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យ បានប្រគេនសៀវភៅនិងរូបផ្ដិតពុម្ពដល់លោកថោអធិការគ្រប់វត្ត រួចហើយលោកគ្រូឧបជ្ឈាយ៍វត្តអង្គ លោកបានអញ្ជើញឲ្យចូលទៅវត្តលោកផង តែមិនបានទៅព្រោះពេលតិច ក្រែងមិនអាចនឹងចូលទៅវត្តឯទៀតៗ ដែលមានក្នុងប្រូក្រាមកំណត់ឲ្យចូលមើលថ្ងៃនោះ គួរអាណិតដល់លោកគ្រូវត្តអង្គពេក ព្រោះលោកចាស់ជរាណាស់ហើយៗ លោកមានសេចក្ដីរាប់អានច្រើន បានអញ្ជើញចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យក្នុងវេលានោះម្ដង ដល់ថ្ងៃស្អែកឡើងបានអញ្ជើញម្ដងទៀតឯកំពង់ធំ ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យក៏នឹកស្ដាយពេក ដោយពេលតិចមិនអាចនឹងឆ្លៀតពេលចូលទៅបានឡើយ តែនឹកបំណងថា ជាន់ក្រោយនិងចូលទៅវត្តអង្គឲ្យបាន លុះត្រឡប់ពីវត្តសំរោងបានចូលទៅវត្តឃឿន ក្នុងឃុំតាំងមី ខ័ណ្ឌត្រាញីវ កាលចូលទៅដល់ទីវត្ត ឃើញស្ងាត់ឈឹង ហើយបានឡើងទៅលើកុដិលោកអធិការនាម សេង ឃើញលោកសង្ឃ ៤-៥ អង្គ ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យមិនឃើញមានអ្វីនឹងអ្គុយ ក៏ចេញមកអង្គុយលើក្បាលជណ្ដើរខាងក្រៅ ចំណែកលោកសង្ឃមានលោកអធិការជាដើម ឈរពីខាងក្នុងកុដិ ទើបចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យបានសួរដូចវត្តឯទៀត ហើយប្រគេនសៀវភៅនិងរូបផ្ដិតពុម្ពខ្លះ រួចត្រឡប់មកពីវត្តឃឿននោះមកវិញ ចូលវត្តកំពង់ជ្រៃ ឃុំមីភឿង ខ័ណ្ឌតាញីវធឿង កាលចូលទៅដល់មានគេប្រាប់ថា ក្នុងវត្តនេះ មានលោកពីពួកដូចជាអធិការពីរ ១ ពួកខាងជើង ១ ពួកខាងត្បូងទាំងពីពួកនេះបានជាមិនចុះសាមគ្គីនឹងគ្នា ព្រោះពួកខាងជើងជាសិស្សនៃឧបជ្ឈាយ៍វត្តថ្មទល់ ពួកខាងត្បូងជាសិស្សនៃឧបជ្ឈាយ៍វត្តឯទៀត គឺសុទ្ធតែមានទីពឹងទីពំនាក់រាល់ៗ ខ្លួន ហេតុនេះជាដើមហើយ ដែលបណ្ដាលនាំឲ្យលោកក្នុងវត្តនេះបែកគ្នាជាពីរពួក ។ កាលឌែលយើងបានចូលទៅដល់ឃើញលោកពួកខាងជើងចុះមកទទួល ឯលោកពួកខាងត្បូងមិនចុះមករួបរួមជាមួយគ្នាទេ ប៉ុន្តែចាងវាងព្រះរាជបណ្ណាល័យ មានអធ្យាស្រ័យ ចង់ឲ្យលោកទាំងពីរពួកនិមន្តរួបរួមជាមួយគ្នា ទើបឲ្យគេនិមន្តលោកពួកខាងត្បូងមកជួបជុំជាមួយគ្នានឹងកុដិលោក ពួកខាងជើង ហើយបានសួរដូចវត្តឯទៀត រួចបានប្រគេនសៀវភៅនិងរូបផ្ដិតពុម្ព រួចចេញពីវត្តកំពង់ជ្រៃ ចូលទៅវត្តថ្មទល់ ក្នុងឃុំភឿងថាច់ ខ័ណ្ឌតាញីវធឿង ។ កាលចូលទៅវត្តថ្មទល់នេះ ឃើញស្ងាត់ឈឹង ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យ ក៏មិនចុះពីរថយន្ត ព្រោះសួរទៅដឹងថា លោកអធិការនាម អិន ដែលជាឧបជ្ឈាយ៍វត្តនេះ និមន្តចេញទៅឯណាបាត់ទៅហើយ គ្រាន់តែសួរលោកគ្រូសូត្រពីចំនួនភិក្ខុ-សាមណេរនិងក្មេង ហើយផ្ញើរបផ្ដិតពុម្ពទុកឲ្យប្រគេនលោកអធិការ រួចត្រឡប់មកវិញ ដល់មកកន្លែងសំណាក់ដើមនៅវេលាម៉ោង ៦ ល្ងាច ។
ថ្ងៃ ២១ ខែយ៉ាំងវីយេ ឆ្នាំ ១៩២៨ វេលាម៉ោង ៧ ព្រឹក ចេញទៅម្ដងទៀត ចំពោះទៅវត្តថ្កូវយួនហៅ ត្រាគូ ក្នុងឃុំថិញឈៀង ខ័ណ្ឌង៉ាយធឿង កាលទៅដល់វត្តនេះបានឃើញលោកចៅអធិការនាម ប៉ែន ព្រមទាំងឧបាសកទាយករៀបចំធ្វើបដិសណ្ឋារ ទទួលដោយការគួរសមក្នុងទីសាលា ១ មានរៀនតុកៅអីព្រមទាំងមានកំរ៉ាលពីលើតុ ហើយរៀបតាក់តែងជាចម្លែក គឺយកដបគូលែនរៀបបន្តុបលើគ្នា ជាជួរជាសង្កាត់ដូចគេរៀបលក់ ព្រមទាំងដបលីមូណាត់ នឹងសារូជាច្រើន លុះជួបជុំគ្នាក្នុងទីសាលានោះហើយ ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យបានសួរដូចវត្តឯទៀត រួចបានប្រគេនសៀវភៅនឹងរូបផ្ដិតពុម្ពហើយឡើងទៅមើលវិហារ រួចត្រឡប់ពីវត្តថ្កូវបត់ទៅវត្តចេតិយក្នុងឃុំងឹវសើង ខ័ណ្ឌង៉ាយវ៉ាធឿង កាលទៅដល់បានឃើញលោកអធិការនាម កែវ ព្រមទាំងបណ្ដារាស្រ្តជើងវត្តនេះបានធ្វើបដិសណ្ឋារ ជាការស្រួលបួលណាស់ដែរ នៅក្នុងទីសាលាមានជួបជុំលោកសង្ឃនិងឧបាសកជាច្រើនរូប ហើយចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យបានសួរដូចវត្តឯទៀត ហើយបានប្រគេនសៀវភៅ និងរូបផ្ដិតពុម្ព រួចឡើងទៅមើលវិហារ ហើយត្រឡប់មកវិញបត់តាមផ្លូវ ១ ផ្សេងតម្រង់ត្រង់ទៅវត្តកាសិត ក្នុងឃុំហ្វោយឡុង ខ័ណ្ឌង៉ាយវ៉ាទ្រុង លោកអធិការនេះនាមទៀង ។ កាលទៅដល់វត្តនេះវេលាម៉ោង ១១ ព្រឹក កាលមុននឹងទៅដល់វត្តនេះគឺទើបនឹងដល់ទៅផ្លូវបត់ ឃើញមនុស្សម្នាក់ជាបំរើលោកចៅហ្វាយខ័ណ្ឌ គើវ មានងារកិត្តិយសជាចៅហ្វាយស្រុក ជាធំក្នុងខណ្ឌនេះ បាននាំយកកាតនាម (កាតវិស៊ិត) របស់លោកចៅហ្វាយខណ្ឌ គើវ ១ សន្លឹកមកចាំនៅដើមផ្លូវ សេចក្ដីសរសេរថែមក្នុងកាតនោះថា សូមអញ្ជើញ ម៉ាដឺមូអាហ្ស៊ែល សូមនិមន្តព្រះតេជព្រះគុណចូលទៅវត្តកាសិតក្នុងខណ្ឌខ្ញុំព្រះ ករុណាជាមុន ហើយសឹមអញ្ជើញសឹមនិមន្តទៅវត្តឯទៀតៗ ជាក្រោយ តែការដែលទៅនេះក៏ពុំបានសម្រេចតាមសេចក្ដីនិមន្តឡើយ ព្រោះអ្នកនាំសំបុត្រនោះយូរបន្តិច ដំណើរដែលអស់យើងទៅនោះ ដោយរថយន្តរហាស់ហួសទៅវត្តឯទៀតៗ មុនលុះដល់ត្រឡប់មកវិញទើបឃើញសំបុត្រ ហើយឲ្យអ្នកនាំសំបុត្រឡើងរថយន្តជាមួយគ្នាទៅ នៅចំនួនតែជាង ១០០ ម៉ែត្រទៀតនឹងដល់ទៅវត្តកាសិត ក៏ដល់ទៅផ្ទះលោកចៅហ្វាយ ខណ្ឌ គើវ ៗ ក៏ចេញមកទទួល ហើយសូមអញ្ជើញចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យ នឹងសូមនិមន្តខ្ញុំឲ្យចូលទៅក្នុងផ្ទះជាមុន ហើយសឹមឲ្យហួសទៅវត្ត តែចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យ ឃើញថាពេលជិតថ្ងៃត្រង់ហើយ ចង់ឲ្យខ្លួនខំទៅទទួលចង្ហាន់ឯវត្ត ដល់រួចការហើយសឹមត្រឡប់មកវិញនឹងចូលផ្ទះលោកចៅហ្វាយខណ្ឌ គើវ ជាក្រោយ ទើបបង្ហួសទៅឯវត្តកាសិត កាលដែលទៅដល់នោះបានឃើញលោកសង្ឃនឹងឧបាសកជាច្រើននៅចាំទទួល អញ្ជើញឲ្យឡើងទៅលើសាលាដែលជាទីរៀបចំទទួលហើយក៏ធ្វើបដិសណ្ឋារៈ ប្រាស្រ័យដោយរាក់ទាក់ ហើយក៏រំសាយទៅវិញដោយដល់ពេលអាហារ ។ លុះដល់ផុតពេលអាហារហើយក៏មកប្រជុំគ្នាលើទីសាលា មានព្រះសង្ឃចំនួន ១៩ វត្តដែលនៅក្នុងខណ្ឌនេះ មកជួបជុំព្រមគ្នា ថែមវត្តជ្រោយទន្សាយ ១ ទៀត ជា ២០ វត្ត ឯជ្រោយទន្សាយនៅក្នុងខណ្ឌផ្សេងទេ តែបានជាមកឲ្យជួបជុំក្នុងវត្តនេះព្រោះថាមានសេចក្ដីយល់ឃើញនឹង សេចក្ដីប្រតិបត្តិ តាមផ្លូវពុទ្ធសាសនាត្រូវគ្នា តែដែលមកនេះលោកអធិការមិនបានមកទេ គឺលោកអាចារ្យ លកខណ៍ មកជំនួស ។
ឯវត្តទាំង ១៩ នោះគឺ ១ វត្តកាសិត ២ វត្តស្លាបាង ៣ វត្តជ្រៃគោក ៤ វត្តរំដួល ៥ វត្តតារាំ ៦វត្តដំបងពាក់ ៧ វត្តជ្រោយប្រាសាទ ៨ វត្តបាយាម ៩ វត្តឫស្សី ១គុម្ព ១០ វត្តព្រះប្រាង្គណ៍ ១១ វត្តកំពង់សាលា ១២ វត្តព្រៃវល្លិ ១៣ វត្តផ្នោរព្រាល ១៤ វត្តទ្រព្រះបាទ ១៥ វត្តផ្នោរទំពូង ១៦ វត្តផ្នោរអណ្ដូង ១៧ វត្តកោះទន្លាប់ ១៨ វត្តបាត្រាច ១៩ វត្តក្បាលទូកជា ២០ វត្តជ្រោយទន្សា ។ កាលដែលជួបជុំគ្នាហើយចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យបានសួរលោកគ្រប់ វត្តពីចំនួនភិក្ខុ សាមណេរ ក្មេងនឹងសួរពីកិច្ចការរៀនសូត្រក្នុងវត្ត ដូចសេចក្ដីសួរក្នុងវត្តឯទៀតមុនៗ លោកទាំងអស់នោះក៏ឆ្លើយប្រាប់ពីចំនួនភិក្ខុ សាមណេរ ក្មេង ហើយឆ្លើយថាត្រូវការចង់បានគ្រូបង្រៀនស្ទើរតែគ្រប់វត្ត ដើម្បីឲ្យបង្រៀនអក្សរខ្មែរ បាលី ធម៌វិន័យនឹងភាសាបារាំងសែសផង លោកសង្ឃទាំងប៉ុន្មានវត្ត ដែលនៅក្នុងខណ្ឌង៉ាយរ៉ាទ្រុងនេះមានវត្តកាសិតនឹងវត្តកំពង់សាលាជា ដើមតាមដែលសង្កេតមើលទៅឃើញថាមានអធ្យាស្រ័យស្រឡាញ់ នឹងការរៀនសូត្រច្រើនគ្រាន់បើជាងលោកសង្ឃដែលនៅខណ្ឌឯទៀតៗ តាមដែលបានដឹងថា ព្រោះចៅហ្វាយខណ្ឌនេះជាតិជាខ្មែរ ហើយជាអ្នកយកចិត្តទុកដាក់ជួយឧបត្ថម្ភទំនុកបម្រុងព្រះពុទ្ធសាសនា ដោយមាំមួនណាស់ ហើយមានចិត្តជ្រះថ្លានឹងព្រះសង្ឃដែលជាអ្នករៀនសូត្រនោះផង ម្ល៉ោះហើយព្រះសង្ឃក្នុងខណ្ឌនោះ ក៏ត្រឡប់មានចិត្តប្រតិបត្តិល្អបានដោយច្រើន ដោយអំណាចលោកចៅហ្វាយខណ្ឌ គើវ នេះឯចៅហ្វាយខណ្ឌក្នុងខណ្ឌឯទៀតៗ ក្នុងខែត្រត្រាវិញនេះសុទ្ធតែជាជាតិយួនទាំងអស់ គេមិនត្រូវការនឹងទំនុកបម្រុងព្រះពុទ្ធសាសនាឡើយ ម្ល៉ោះហើយលោកសង្ឃក្នុងខណ្ឌទាំងនោះ ក៏មិនសូវមានកម្លាំងនឹងរៀនសូត្រ ។
កាលដែលចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យបានសួរហើយ ក៏បានកត់តាមចម្លើយ ដែលលោកគ្រប់វត្តឆ្លើយ រួចបានប្រគេនសៀវភៅនឹងរូបផ្ដិតពុម្ពដល់លោកអធិការគ្រប់វត្ត ។ លុះរួចកិច្ចក្នុងវត្តហើយ ក៏ត្រឡប់ចេញមកចូលផ្ទះលោកចៅហ្វាយខណ្ឌគើវ ព្រះសង្ឃគ្រប់វត្តនិមន្តមកជួបជុំនៅទីផ្ទះនោះទៀត ។ ក្នុងឱកាសដែលជួបជុំនោះ លោកចៅហ្វាយខណ្ឌ គើវ បាននិយាយចំពោះមុខចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យថា ម៉ាដឺមូអាហ្ស៊ែល ខ្ញុំមានអំណរដោយក្រៃលែង ដែលម៉ាដឺមូអាហ្ស៊ែល បានអញ្ជើញមកក្នុងស្រុកយើង ហើយបានជួយទំនុកបម្រុងផ្លូវព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងស្រុកយើង ដើម្បីនិងឲ្យបានចម្រើនរុងរឿងឡើង ព្រោះខ្លួនខ្ញុំក៏ជាអ្នកទំនុកបម្រុងព្រះពុទ្ធសាសនាដែរ ខ្ញុំបានដឹងយូរថ្ងៃហើយថា ម៉ាដឺមូអាហ្ស៊ែលនឹងអញ្ជើញមក ខ្ញុំក៏មានសេចក្ដីត្រេកអរនឹងសេចក្ដីពេញចិត្តទុកតាំងពីថ្ងៃមុន ឥឡូវថ្ងៃនេះ ម៉ាដឺមូហ្ស៊ែល បានអញ្ជើញមកដល់ ខ្ញុំក៏រឹងរឹតតែមានសេចក្ដីត្រេកអរទ្វេរឡើងទៀត ខ្ញុំសូមជូនពរ សូមឲ្យម៉ាដឺមូហ្ស៊ែលមានអាយុវែង និងបានជួយទំនុកបម្រុងព្រះពុទ្ធសាសនាតទៅ ហើយត្រឡប់បែរមកនិយាយរឿងខ្ញុំទៀតថា "ព្រះតេជព្រះគុណបាននិមន្តមកជួយរំលឹកដាស់តឿន ដើម្បីឲ្យព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងទីនេះបានលូតលាស់ដុះឡើង សូមព្រះតេជគុណនៅឲ្យបានសេចក្ដីសុខ សេចក្ដីចម្រើនតរៀងទៅ" ។ ទើបចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យបាននិយាយតបទៅវិញថា "លោកចៅហ្វាយខណ្ឌ ចំណែកខាងខ្ញុំដែលមកនេះ បានឃើញលោកចៅហ្វាយខណ្ឌយកចិត្តទុកដាក់ ក្នុងការដែលនាំឲ្យព្រះពុទ្ធសាសនាបានចម្រើនឡើង ខ្ញុំក៏មានសេចក្ដីត្រេកអរក្រៃពេកណាស់ សូមឲ្យលោកបានតម្កល់នៅក្នុងសេចក្ដីសុខ សេចក្ដីចម្រើនតទៅ ។ ម្យ៉ាងទៀតសូមឲ្យលោកយកចិត្តទុកដាក់ជួយផ្សាយសៀវភៅធម៌អាថ៌ព្រះ ពុទ្ធសាសនា ឲ្យបានផ្សាយសព្វក្នុងដំបន់នេះ ដើម្បីនឹងឲ្យអ្នកដែលកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា បានរៀនសូត្រចេះដឹង ហើយនឹងបានប្រតិបត្តឲ្យត្រឹមត្រូវតាមគន្លងព្រះពុទ្ធសាសនា ៗ ក៏នឹងចម្រើនឡើងដោយលំដាប់ ។
លុះរួចហើយក៏ភិក្ខុសង្ឃ និងលោកចៅហ្វាយខណ្ឌ គើវ ចេញពីនោះមកនៅវេលាម៉ោង ១ រសៀលទ្រឡប់ទៅតាមផ្លូវ ១ ផ្សេងចំពោះទៅទៅវត្តផ្នោររាំង ក្នុងឃុំ ឡាង ស៊ឺង ខណ្ឌ យិញឡឺយ កាលចូលទៅដល់វត្តនេះ បានដឹងថាលោកអធិការវត្តនេះ និមន្តទៅឯវត្តកោះសោមហើយ បម្រុងនិងជួបជុំនៅវត្តកោះសោម ទើបចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យបានសួរលោកគ្រូសូត្រវត្តនោះដូចវត្ត ឯទៀត ហើយផ្ញើសៀវភៅនឹងរូបផ្ដិត ពុម្ពទុកឲ្យប្រគេនលោកអធិការ រួចត្រឡប់មកវិញ ដល់មកផ្លូវ ១ ដែលបត់ចូលទៅវត្តកោះសោម ផ្លូវនោះរថយន្តចូលទៅមិនបាន ទៅបានតែដោយជើងទទេ ។ យើងមានសេចក្ដីត្រូវនឹងចង់ចូលទៅវត្តកោះសោម ដោយក្រៃពេក ព្រោះបានដឹងថាវត្តកោះសោមនោះជាវត្តធំមាំមួនជាវត្តឯទៀត ប៉ុន្តែនិងបង្ខំទៅដោយរថយន្តមិនរួចនឹងចុះដើរ ក្រែងយូរពេកក្រែងត្រឡប់មកមិនទាន់ ពេលដែលមានប្រជុំធំនៅក្នុងវត្តកំពង់ធំ ហេតុនោះអស់យើងក៏ខំកាត់ចិត្តបង្ហួសវត្តកោះសោម ត្រឡប់មកកាន់ទីសំណាក់ដើមវិញ ។
នៅវេលាម៉ោង ៦ ល្ងាច ជួបជុំនៅក្នុងទីវិហារវត្តកំពង់ធំ ក្នុងឱកាសដែលជួបជុំនោះ លោកឡាត់មីនិស្រ្តាទ័រ នៅត្រាវិញក៏បានអញ្ជើញមកជួបជុំជាមួយនិងចាងហ្វាងព្រះរាជ បណ្ណាល័យ និងលោកសង្ឃចំនួន ៤០ វត្ត ឯវត្តទាំង ៤០ នោះ ខ្ញុំមិនចាំឈ្មោះទាំងអស់ ព្រោះនៅវេលានោះមានពេលខ្លីណាស់មិនអាចនឹងសួរឈ្មោះវត្តហើយកត់ ទុកបាន តែចំណាំបានខ្លះ គឺវត្ត ឃឿន វត្តទល់ វត្តអង្គ វត្តពិសី និង វត្តកាសិត វត្តជ្រោយទន្សា ជាដើម ១ អន្លើ នឹងឧបាសកស្រី- ប្រុសប្រហែល ២០០ នាក់ មានលោកចៅហ្វាយខណ្ឌ គើវ ជាដើមដែលបានជួបពីមុនរួចហើយនោះ ក៏បានមកកាន់ទីប្រជុំនេះខ្លះទៀតជាច្រើន ។ នៅវេលាដែលបានជួបជុំនោះ ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យ បានឲ្យខ្ញុំអធិប្បាយពន្យល់ពីព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលផ្សាយចូលមកក្នុងក្រុងកម្ពុជា ជាដំបូង រហូតដល់មកសព្វថ្ងៃនេះ ដែលរាជការទំនុកបម្រុងព្រះពុទ្ធសាសនាខាងដែនកម្ពុជា បានបង្កើតឲ្យមានសាលាបាលីនឹងព្រះរាជបណ្ណាល័យ រហូតដល់មកកិច្ចដែលរាជការបានអនុញ្ញាតឲ្យមានដំណើរមកក្នុងដែន កូសាំងស៊ីន ចំណុះខែត្រដែលមានព្រះពុទ្ធសាសនា ដោយរាជការខាងដែនកូសាំងស៊ីនមានប្រាថ្នានឹងបង្កើតឲ្យមានសាលា បង្រៀនក្នុងវត្ត សម្រាប់បង្រៀនវិជ្ជាខាងខ្មែរនឹងព្រះពុទ្ធសាសនា ខ្ញុំក៏មិនបានអធិប្បាយតាមសេចក្ដីខាងលើជាសេចក្ដីខ្លីៗ ល្មមតែស្ដាប់បាន លុះអធិប្បាយរួចហើយ ទើបលោកសង្ឃនិងឧបាសកដែលស្ដាប់បាន ក៏មានចិត្តជឿនឹងរីករាយគ្រប់គ្នាក្នុងពេលនោះឯង មានលោកសង្ឃវត្តខ្លះសុំបង្កើតឲ្យមានសាលាឲ្យមានគ្រូបង្រៀន ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យ ក៏បានសេចក្ដីត្រេកអរចំពោះទៅកាន់លោកសង្ឃ និងឧបាសក ដោយសេចក្ដីសមគួរ លុះរួចកិច្ចប្រជុំនេះហើយ លោកសង្ឃនិងឧបាសកទាំងអស់ ក៏ត្រឡប់ទៅកាន់ទីលំនៅ នៃខ្លួនវិញទៅ ។
ក្នុងវេលាយប់នោះ ខ្លួនខ្ញុំបានទៅនិយាយសន្ទនានឹងលោកគ្រូសិរិវិសុទ្ធវង្សា លី ជាធំក្នុងវត្តកំពង់ធំ បានសួរលោកពីព្រះពុទ្ធសាសនាដែលមាននៅក្នុងស្រុកកូសាំងស៊ីននេះ លោកក៏បាននិយាយប្រាប់រឿង ១ ជារឿងគួរឲ្យចង់ស្ដាប់ៗ ហើយនិងកើតសេចក្ដីស្ងើច សេចក្ដីអស្ចារ្យក្នុងចិត្ត ។ រឿងដែលលោកនិយាយប្រាប់ដូច្នេះថា ៖
កាលស្រុកកូសាំងស៊ីននេះ នៅជារបស់ខ្មែរនៅឡើយ កាលនោះក្សត្រី ១ អង្គព្រះនាមអង្គ ម៉ី ជាព្រះរាជបុត្រីព្រះបាទអង្គ ចន្ទ បានសោយរាជ្យគ្រប់គ្រងផែនដីខ្មែរ ក្នុងរាជនើមានយួនឈ្មោះ ទ្រឿង មិញយ៉ាង ជាសេនាទាហានធំរបស់យួន លើកកងទ័ពមកច្បាំងដណ្ដើមយកទឹកដីខ្មែរ ស្ដេចអង្គ ម៉ី ក៏អប្បរាជ័យចាញ់ទ័ពយួនៗ ដណ្ដើមយកបានដីព្រៃនគរ មីថរ ឡុងហោ ផ្សារដែក បាសាក់ ព្រះត្រពាំង ។
ព្រះអង្គ ម៉ី សោយរាជ្យបានតែ ៧ ឆ្នាំក៏ទិវង្គតទៅ ក្រោយនោះពួកយួនមានអំណាចជិះជាន់ញាំញីព្រះពុទ្ធសាសនា បង្គាប់ឲ្យពួកលោកសង្ឃខ្មែរ ស្លៀកខោពាក់អាវដូចជាលោកសង្ឃយួន ក្នុងសម័យនោះ មានចៅហ្វាយស្រុកខ្មែរម្នាក់ឈ្មោះ គុយ ជាអ្នកត្រួតត្រា ក្នុងខែត្រនេះតែនៅក្នុងអំណាចយួន ក៏ឈឺចិត្តពេកណាស់ ដោយយួនមកញាំញីព្រះពុទ្ធសាសនា ប្រាថ្នានិងបំបាត់ភេទសមណៈដូច្នេះ ចៅហ្វាយស្រុក គុយ ក៏នឹករឭកដល់គុណព្រះពុទ្ធសាសនា ហើយក៏កើតបសេចក្ដីជ្រះថ្លាដ៏មានកម្លាំង អាចហ៊ានផ្ដូរជីវិតអាត្មានិងព្រះពុទ្ធសាសនា ទើបចូលទៅនិយាយនឹងពួកអ្នករាជការយួន ថាជាតិខ្មែរកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា ហើយលះទ្រព្យសម្បត្តិប្រពន្ធកូនមកបួស កាន់ភេទជាសមណៈ នេះ ត្រូវតែស្លៀកស្បង់ពាក់ចីពរតាមបែបនេះ ទើបហៅថាអ្នកបួសដោយត្រឹមត្រូវ មិនត្រូវឲ្យស្លៀកខោពាក់អាវដូច្នេះទេ ។ ពួកយួនមិនស្ដាប់ចេះតែបង្ខំញាំញីបៀតបៀន ឲ្យស្លៀកខោពាក់អាវ ដូចលោកសង្ឃយួន ចៅហ្វាយស្រុក គុយ ក៏យកជីវិតប្ដូរនិងព្រះពុទ្ធសាសនា ហើយចូលទៅនិយាយនឹងរាជការយួនទៀតថា ខ្ញុំសូមឲ្យភេទអ្នកបួសនិងកិច្ចពុទ្ធសាសនា តាំងនៅក្នុងស្រុកនេះដូចដើម ហើយសូមឲ្យរាជការយួនសម្លាប់ខ្លួនខ្ញុំចុះ ។ រាជការយួនក៏ព្រមសន្យាទុកភេទអ្នកបួសនិងកិច្ចសាសនាឲ្យ ហើយក៏ប្រហារជីវិតចៅហ្វាយស្រុក គុយ នោះទៅ គ្រាដែលរាជការយួន សម្លាប់ចៅហ្វាយស្រុក គុយ នោះ ក៏កើតអស្ចារ្យងងឹតមេឃភ្លៀងធ្លាក់អស់ ៧ យប់ ៧ ថ្ងៃ ។ ក្រោយនោះបណ្ដារជនខ្មែរទាំងឡាយ ក៏នាំគ្នាលើកសពធ្វើបុណ្យឈាបនកិច្ចស្រេចហើយ បានសាងចេតិយ ១ នៅក្នុងវត្តកំពង់ធ ខាងជ្រុង ឦសានវិហារ ហើយបញ្ចុះធាតុចៅហ្វាយស្រុក គុយ ក្នុងចេតិយនោះ តាំងពីកាលនោះរៀងមកដល់ឥឡូវនេះ ជាយូរអង្វែងឆ្នាំហើយ នឹងកំណត់ថាប៉ុណ្ណេះប៉ុណ្ណោះឆ្នាំពុំបាន ប៉ុន្តែមនុស្សជាន់ចាស់ៗ បានចាំមកដល់ឥឡូវនេះស្ទើរតែរាល់គ្នា ។
សព្វថ្ងៃនេះចេតិយនោះក៏ទ្រុឌទ្រោមបាក់បែកហើយ លោកគ្រូ សិរិវិសុទ្ធិវង្សា លី វត្តកំពង់ធំ នឹងលោកចៅហ្វាយស្រុក គើវ លោកមានចិត្តកត្តញ្ញូរឭកដល់គុណចៅហ្វាយស្រុក គុយ ដោយគិតឃើញថាអ្នកបួសក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលមានក្នុងដែនកូសាំងស៊ីន ដរាបមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ គឺដោយអំណាចលោកចៅហ្វាយស្រុក គុយ នោះឯង ហេតុនោះបានជាសព្វថ្ងៃលោកគ្រូ សិរិវិសុទ្ធិវង្សា លី និងលោកចៅហ្វាយស្រុក គើវ លោកកំពុងអង្គាសឃោសនាអស់បណ្ដាជនជាតិខ្មែរក្នុងស្រុកនោះ ឲ្យចូលប្រាក់តាមសទ្ធានឹងបានកសាងចេតិយនោះ ជាថ្មីឡើងវិញ ។
ខ្លួនខ្ញុំបានស្ដាប់រឿងនេះហើយ ក៏មានសេចក្ដីស្ងើចក្នុងចិត្តគិតថា ឱរឿងនេះអស្ចារ្យពេក ក្នុងជាន់នោះមានអ្នកដែលជឿកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាមាំមួន អាចហ៊ានប្ដូរជីវិតរបស់ខ្លួននឹងពុទ្ធសាសនាដូចសេចក្ដីខាងលើ ឯសព្វថ្ងៃនេះ ដូចជារកអ្នកណាមួយឲ្យមានសទ្ធាចិត្តជឿស្រឡាញ់ពុទ្ធសាសនាដូច្នោះ មិនមានឡើយ ។
ក្នុងខែត្រត្រាវិញនេះ យើងខ្ញុំបានឃើញវត្តលោកសង្ឃខ្មែរ ដែលល្អៗ ជាច្រើនវត្ត ចំណែកខាងលោកសង្ឃ ក៏ឃើញមានសេចក្ដីចម្រើនក្នុងការរៀនសូត្របាន ៧-៨ វត្តដែរហើយ ចំណែកខាងឃរាវាសជាតិខ្មែរ មកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា ឃើញថាជាទាយកអ្នកមានសទ្ធាធ្វើទានដោយច្រើននាក់ ប៉ុន្តែចំណែកខាងឧបាសិកាអ្នករក្សាសីលមិនសូវមានច្រើន ។ ក្នុងខែត្រត្រាវិញនេះ ច្រើនឮមនុស្សជាតិខ្មែរនិយាយប្រាប់ថា សព្វថ្ងៃនេះលំបាកណាស់ព្រោះអ្នកធ្វើរាជការសុទ្ធតែជាតិយួន ច្រើនតែបៀតបៀនពួកខ្មែរឲ្យបានសេចក្ដីលំបាក បើពួកខ្មែរមានការអ្វីៗ លុះតែបង់ប្រាក់ទើបសម្រេចបាន ម្ល៉ោះហើយជាតិខ្មែរក្នុងស្រុកនេះ ចេះតែធ្លាក់ចុះទៅជាអ្នកក្រខ្សត់បន្តិចម្ដងៗ ។
ម្យ៉ាងទៀត យើងបានសង្កេតមើលអស់ទាំងបណ្ដាជនជាតិ ខ្មែរក្នុងខេត្រត្រាវិញនេះ សុទ្ធតែចេះនិយាយភាសាយួនគ្រប់គ្នា ហើយមានសម្លៀកបំពាក់ ច្រឡំគ្នានឹងជាតិយួនពាក់កណ្ដាលទាំងសម្ដីដែលនិយាយជាភាសាខ្មែរ ក៏មិនច្បាស់លាស់ ច្រើនព្រលាំៗ ហើយសម្ដីនោះច្រើនលាយច្រឡំគ្នានិងភាសាយួនខ្លះ ។
ដំណើរចេញពីខេតត្រាវិញថ្ងៃ ២២ ខែយ៉ាំងវីយេរឆ្នាំ ១៩២៨
វេលាម៉ោង ៩ ព្រឹក ចេញពីខេត្តត្រាវិញ ចំពោះទៅខេត្តបាក់លីវ (ខ្មែរហៅប៉ោលាវ) ដោយរថយន្តដដែល បានទៅដល់ខេត្តកងថី នៅវេលាម៉ោង ១២ ថ្ងៃត្រង់ បានឈប់នៅទីខេត្តនោះអស់ ១ ម៉ោងកន្លះ ទើបចេញពីខេតកងថីទៅទៀត បានដល់ខេត្តសុកត្រាំង នៅវេលារសៀលម៉ោង ៣ បានឈប់កន្លះម៉ោង ទើបចេញពីខេត្តសុកត្រាំងទៅទៀត បានទៅដល់ខេត្តបាក់ឡិវ នៅវេលារសៀលម៉ោង ៤ កន្លះ ចម្ងាយផ្លូវពីខេត្តត្រាវិញដល់ខេត្តបាក់លីវចំនួន ២២០ គីឡូម៉ែត្រ ។ ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យ ចូលទៅឈប់សំណាក់នៅផ្ទះបង្គលោ ខ្លួនខ្ញុំនឹងឈ្មោះ ជី ទៅឈប់សំណាក់នៅវត្តប៉ោលាវ ក្នុងឃុំហឹងហោយ ស្រុកថិនវ៉ា ចម្ងាយពីប៉ុស្ដិទៅ ៣ គីឡូម៉ែត្រ ។ វត្តប៉ោលាវនេះ ក៏ជាវត្តធំហើយស្អាតបាតល្អគ្រាន់បើដែរ លោកអធិការវត្តនេះ ក៏មានព្រះទ័យល្អ បានចាត់ចែងទីអាសនៈឲ្យនៅអាស្រ័យអស់ពីរយប់ ព្រមទាំងភោជនាហារ របស់លោកដរាបដល់ចេញពីវត្តនោះមកវិញ ខ្ញុំមានអំណរគុណលោក ដោយក្រៃលែង ។
ដំណើរចេញពីខេតប៉ោលាវ ថ្ងៃ ២៣ ខែយ៉ាំងវីយេរឆ្នាំ ១៩២៨
វេលាម៉ោង ៧ ព្រឹក ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យបានអញ្ជើញទៅវត្តប៉ោលាវ ដែលជាវត្តខ្ញុំសំណាក់នៅមួយអន្លើនឹងសេក្រេទែរ (ថី) ខ្មែរ ១ នាក់ឈ្មោះ សរ ដែលលោក ឡាត់មីនិស្ត្រាទ័រ នៅបាក់លីវ ផ្ចុកផ្ដាក់ឲ្យជាអ្នកជូនដំណើរ កាលដែលទៅដល់បានអញ្ជើញឡើងទៅលើកុដិលោកអធិការនាម សុខ ព្រោះលោករៀបទទួលនៅកុដិនោះ មិនបាននៅៗកុដិនោះយូរឡើយ ក៏ចុះទៅមើលឯទីវិហារ ព្រោះលោកសង្ឃក្នុងវត្តនោះមិនទាន់មកជួបជុំ ទាំងលោកអធិការ អិម វត្តខ្វែង-បបែលក្នុងឃុំស្រុកជាមួយគ្នា ដែលត្រូវនិមន្តមកជួបជុំនៅវត្តក៏មិនទាននិមន្តមកដល់ លុះចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យ មើលទីវិហារស្រេចហើយ ត្រឡប់ចុះមកឯកុដិលោកអធិការវិញ ក្នុងវេលាដែលជួបជុំនោះ ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យបានសួរទំនងដូចសួរគ្រប់វត្តឯទៀតក្នុង ខេត្តត្រាវិញ រួចបានប្រគេនសៀវភៅនឹងរូបផ្ដិតពុម្ព ដល់លោកអធិការវត្តប៉ោលាវ និង វត្តខ្វែងបបែល លុះរួចកិច្ចនេះហើយ ឃើញថានៅសល់ពេលតិចនឹងចេញទៅវត្តឯណាទៀត នឹងត្រឡប់មកវិញមិនទាន់ ទើបចេញទៅមើលមាត់សមុទ្រនៅខាងត្បូងប៉ុស្ដិមានផ្លូវល្មមរថយន្តទៅ បានដល់ លុះទៅដល់ក៏ឃើញសមុទ្រល្ហល្ហេវគួរឲ្យចង់មើលណាស់ ព្រោះសមុទ្រត្រង់នេះមិនមានកោះបាំង នៅមាត់សមុទ្រនោះគេរៀបចំស្អាតគ្រាន់បើ មានទាំងផ្ទះសម្រាប់សំណាក់ ១ តែុំមិនល្អស្អាតដូចមាត់សមុទ្រខាងកែបនៅក្នុងស្រុកខ្មែរទេ ។ យើងបានចុះដើរមើលនៅទីមាត់សមុទ្រនោះចំនួន ២០ មីនុតក៏ត្រឡប់មកវិញ លុះត្រឡប់មកតែបន្តិចក៏ឃើញវិហារចិន ១ តូចនៅប្របផ្លូវ គឺចិនគេធ្វើតម្កល់ឆ្អឹងត្របាឡែន អ្នកស្រុកនោះគេហៅឆ្អឹងត្រីដំរី ទើបនាំគ្នាចុះពីរថយន្តចូលទៅមើលឃើញចិនចាស់ម្នាក់នៅថែរក្សា ត្រីនោះ អុជធូបបូជាជានិច្ចឯឆ្អឹងត្រីនោះគេគ្របសំពត់ជាតីជិត ហើយបិទបាំងដោយវាំងននទើបថី សរ សុំឲ្យបើកវាំងនននឹងសំពត់ជាតីនោះចេញ បង្ហាញចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យៗ ក៏បានថតគំនរឆ្អឹងត្រីនោះរួចត្រឡប់មកវិញ ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យឈប់សំណាក់នៅផ្ទះបង្គលោខ្លួនខ្ញុំនិង ឈ្មោះ ជី ទៅទទួលអាហារកិច្ចនៅផ្ទះថី សរ ។ លុះដល់រសៀលម៉ោង ១ ចេញទៅវត្តដើមអម្ពិល ក្នុងឃុំយិញភឿក ស្រុកថាញ់ហឹង ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យបានសួរលោកអធិការវត្តនេះឈ្មោះ ហ៊ុន និងប្រគេនសៀវភៅ ដូចវត្តឯទៀត រួចហួសទៅវត្តបោសលាន វត្តនេះអ្នកស្រុកខ្លះគេហៅវត្ត កណ្ដាល ក្នុងឃុំស្រុកជាមួយគ្នា លោកអធិការវត្តនេះឈ្មោះ អ៊ុង មានលោកអាចារ្យ ១ អង្គឈ្មោះ ហ៊ាន កាលដែលទៅដល់វត្តនេះ ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យ បានឡើងមើលវិហាររួចឡើងមកមើលកុដិលោកអាចារ្យ ហ៊ាន ព្រោះគេរៀបទីកន្លែងចាំទទួលនៅកុដិនេះ ហើយបានសួរលោកអធិការ និងបានប្រគេនសៀវភៅនិងរូបផ្ដិតពុម្ពដូចវត្តឯទៀត រួចហើយចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យ បានដើរមើលរបស់ក្នុងកុដិលោកអាចារ្យ ហ៊ាន ឃើញមានទូ ៤-៥ មានក្បាំងប្រកបដោយក្បាច់ចម្លាក់ផ្សេងៗ គ្នា ជាក្បាច់ល្អដោយយ៉ាង ដល់សួរទៅ បានដឹងថាក្បាច់ក្បាំងទូទាំងនោះ ជាស្នាដៃរបស់លោកអាចារ្យ ហ៊ាន លោកធ្វើទាំងអស់ ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យក៏សរសើរលោកអាចារ្យ ហ៊ាន ថាចេះការងារល្អ ចំណែកលោកអាចារ្យ ហ៊ាន បានដឹងថាចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យ គាប់ចិត្តនិងក្បាច់ក្បូរដូច្នោះក៏និយាយនិងខ្ញុំថា ខ្លួនលោកនិងគិតធ្វើរបស់អ្វី ១ ឆ្លាក់ឲ្យល្អហើយនឹងយកមកតម្កល់ទុកក្នុងព្រះរាជបណ្ណាល័យ ។ លុះរួចកិច្ចក្នុងវត្តនេះហើយ ក៏ចេញចំពោះទៅវត្ត ១ ទៀតឈ្មោះវត្តក្រសាំងក្នងឡាងវិញចូវ (ខ្មែរហៅជ្រោយញរ) ស្រុកថាញ់ហឹង លោកអធិការវត្តនេះនាម ជី ធ្វើជាព្រះឧបជ្ឈាយ៍ផង កាលដែលបានទៅដល់វត្តនេះ ចាងហ្វាងព្រះរាជបណ្ណាល័យ បានសួរលោកអធិការ និងប្រគេនសៀវភៅ រូបផ្ដិតពុម្ព ដូចវត្តឯទៀតរួចត្រឡប់មកឯផ្សាវិញចូវវិញ ហើយតម្រង់ទៅមាត់សមុទ្រតាមផ្លូវ ១ ផ្សេងជាផ្លូវល្មមថយន្តទៅបាន ចំនួនប្រមាណជា ៥-៦ គីឡូម៉ែត្រក៏ដល់ទៅមាត់សមុទ្រៗ ត្រង់នេះមិនសូវស្អាតល្អទេ ព្រោះគេមិនបានរៀបចំក្នុងវេលាដែលទៅដល់នោះ ទទួលក្នុងពេលទឹកជោរផង ខ្យល់ក៏បក់បោកមកពេញសន្ធឹក គួរឲ្យចង់មើលណាស់ ព្រោះមើលទៅៗ មិនឃើញមានកោះមានត្រើយឡើយ ក៏បណ្ដាលគំនិតឲ្យគិតឃើញដល់ ធម៌របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្្ចាស់ ឌែលទ្រង់ត្រាស់សម្ដែងថា សង្សារវដ្ដឧបមាដូចជាមហាសមុទ្រ ព្រោះសង្សារវដ្ដគឺទីកន្លែង ដែលសត្វស្លាប់កើតរកមើលខាងដើមខាងចុងមិនឃើញ ដូចជាមហាសមុទ្រ រកមើលត្រើយមិនឃើញដូច្នោះ ។
ម្យ៉ាងទៀត កាលដែលឈរសម្លឹងមើលទៅទឹកក្នុងសមុទ្រដែលកំពុងតែត្រូវខ្យល់បក់ រលកគគ្រេងគគ្រាំ មើលទៅៗ ហើយគិតៗទៅ ក៏ឃើញថាគួរខ្លាចគួរស្លុតពេក ប្រសិនបើធ្លាក់លិចលង់ ទៅក្នុងទឹកសមុទ្រដែលកំពុងមានរលកធំៗ ឮសន្ធឹកគគ្រេងគគ្រាំ ដោយអំណាចខ្យលបោកបក់ដូច្នោះ សមនឹងរកអ្វីជាទីពឹងផ្អែកទីតោង នឹងជួយឲ្យរួចឲ្យផុតពីសេចក្ដីស្លាប់មិនមានឡើយ ឃើញថាសមុទ្រ នេះជាទីប្រកបដោយសេចក្ដីភិតភ័យពេក ដូចជាព្រះពុទ្ធភាសិតសម្ដែងថា សង្សរវដ្ដនេះ ដូចគ្នានិងមហាសមុទ្រ អ្នកណា ១ តែកើតក្នុងសង្សារវដ្ដនេះហើយ ក៏មុខជានឹងដល់នូវសេចក្ដីភិតភ័យ ដរាបដល់ស្លាប់ទាំងខ្លួន ដូចគ្នានឹងសត្វដែលធ្លាក់ទៅក្នុងមហាសមុទ្រដូច្នោះឯង ។
កាលដែលទៅមើលមាត់សមុទ្រ ខាងវិញចូវនោះ ចំនួនជា ៣០ មីនុតក៏ត្រឡប់មកឯទីសំណាក់ដើមវិញ ។
នៅមានតទៅទៀត
free programes
|
Saturday 6 June 2009
អំពីដំណើរទៅក្នុងដែនកូសាំងស៊ីនចំពោះខែត្រដែលមានវត្តលោកសង្ឃខ្មែរ
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
0 comments:
Post a Comment